تصرف عدوانی ومراحل طرح شکایت آن چگونه است ؟

تصرف عدوانی چيست؟
هرکسی که ملک ديگری را به نحو غلبه و عدوان (زور و اجبار) بدون رضايت مالک دست بگيرد تصرف عدوانی مي‌گويند.

تصرف عدوانی تصرفی است که بدون رضايت مالک مال غيرمنقول، از طرف کسی صورت گرفته باشد. در معنی عام کلمه تصرف عدوانی عبارتست ‌از خارج شدن مال از استيلا و تصرف مالک آن مال بدون رضايت‌اش.

برای این که این مطلب را ساده تر و واضح تر سازیم، اجازه دهید مثالی بزنیم: تصور کنید که یک مال غیر منقول مانند زمین یا آپارتمان دارید. ممکن است مالک این ملک باشید یا این که صرفاً مستاجر باشید. اما بعد از مدتی شخص دیگری این ملک را از تصرف شما خارج می کند که در این شرایط به اصطلاح گفته می شود که تصرف عدوانی رخ داده است.

دقت داشته باشید که برای دادگاه فرقی نمی‌کند که در این دعوا شما مالک باشید یا مستاجر، بلکه در این شرایط تنها تصرف قبلی را در نظر می‌گیرد.

بر اساس ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌کند.

این تعریف فقط شامل اموال غیرمنقول می‌شود؛ بنابراین اگر کسی به‌صورت عدوانی اموال منقول مانند اتومبیل شخص دیگری را از تصرف او خارج کند، مشمول تعریف ماده ۱۵۸ نمی‌شود.

برای طرح دعوی رفع تصرف عدوانی 3 رکن لازم است:

سبق تصرف خواهان. (سابقا ملک در تصرف خواهان بوده باشد)
لحوق تصرف خوانده. (در حال حاضر ملک در تصرف خوانده باشد)
عدوانی بودن تصرف خوانده. (تصرف فعلی خوانده بدون رضايت خواهان و حکم مرجع صالح باشد)
نکته مهمی که بايد بدانيد اين است‌که اگر شما دعوی تصرف عدوانی را پس از طرح دعوی راجع به اصل مالکيت همان ملک تقديم کرده باشيد، قرار عدم استماع دعوی از سوی دادگاه صادر می‌شود.

انواع تصرف عدوانی چيست؟
طبق قانون تصرف عدوانی به دو نوع تقسيم می‌شود. تصرف عدوانی کيفری و تصرف عدوانی حقوقی، که هر کدام از آن‌ها دارای شرايط خاصی هستند که اگر تحت عنوان يکی اعلام دعوی کنيد نمي‌توانيد آن را تغيير دهيد. پس با دقت نکات زير را مطالعه فرماييد.

تصرف عدوانی کیفری:
تصرف عدوانی کیفری به معنای تصرف مالی که متعلق به شخص دیگری است آن هم با اطلاع از این‌که مال تعلق به شخص دیگری دارد. به لحاظ قانونی تصرف عدوانی کیفری، جرم محسوب می‌شود و در صورت اثبات جرم، شخص از یک ماه تا یک سال به حبس محکوم می‌شود. این نوع تصرف برای اموال غیر‌منقول اطلاق می‌گردد. در تصرف عدوانی کیفری شخص باید مالکیت مال غیر‌منقول را اثبات کند.

تصرف عدوانی حقوقی:
تصرف عدوانی حقوقی شباهت‌های بسیار و تفاوت‌های کم و مهمی با تصرف عدوانی کیفری دارد؛ این تفاوت‌ها عبارتند‌از:

در تصرف عدوانی حقوقی نیاز به احراز مالکیت قبلی مال نیست در حالی که طبق ماده 690 در تصرف کیفری باید احراز مالکیت صورت پذیرد.
رکن روانی یکی از مسائلی است که در تصرف تاثیرگذار است. یعنی باید برای دادگاه مشخص شود که آیا متصرف می‌دانسته مال متعلق به غیر بوده است یا خیر؟ این موضوع یکی از تفاوت‌های مهم این دو نوع تصرف است.
تصرف حقوقی با تقدیم دادخواست حقوقی قابل طرح است ولی برای طرح تصرف کیفری نیاز به تقدیم دادخواست حقوقی نیست و صرف شکایت کیفری برای تعقیب جزایی متهم و صدور حکم رفع تصرف کافی است.
تصرف عدوانی حقوقی و کیفری
همان طور که احتمالاً می‌دانید، این نوع دعوا نوعی دعوای حقوقی است اما باید در نظر داشته باشید که می‌توان این دعوا را هم به صورت حقوقی و هم به شکل کیفری پیگیری کرد. در دعوای حقوقی، باید به دادگاه مربوطه مراجعه کنید و نیازی نیست که مالکیت شما اثبات شود اما در صورتی که می‌خواهید به شکل کیفری اقدام کنید، حتما باید مالکیت شما اثبات شود.

از دیگر تفاوت‌هایی که میان تصرف حقوقی و کیفری وجود دارد این است که در دعوای کیفری باید سوءنیت مجرم اثبات شود اما در دعوای حقوقی نیازی به این کار نیست.

دادخواست تصرف عدوانی تحت چه شرایطی رسیدگی می شود؟
به طور کلی خواهان باید به دادگاه های عمومی مراجعه نماید. لازم نیست حتما شما مالک ملک باشید تا بتوانید شکایت کنید ممکن است شما مستاجر باشید و موجر یا همان صاحبخانه شما متصرف عدوانی باشد.

ماده 12 قانون آئین دادرسی مدنی نیز از نظر محلی دادگاهی را صالح می‌داند که مال در حوزه آن قرار گرفته است. حتی اگر خوانده در آن مکان اقامت نداشته باشد. بنابراین دعاوی تصرف باید در دادگاه عمومی محل وقوع مال غیرمنقول اقامه شود.

قبل از هر چیزی باید بدانید که برای رسیدگی به دادخواست شرایط عدوانی باید شرایط خاصی را داشته باشید که در ادامه به طور خلاصه به آن‌ها می‌پردازیم:

دعوای تصرف عدوانی حقوقی:‌ این نوع از دعوا نیازمند وجود شرایطی است که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:

سابقه تصرف خواهان:

باید بدانید که یکی از اصلی‌ترین شروط رسیدگی به دادخواست این است که خواهان (یا فردی که شکایت کرده است) باید حتما مدتی از این اموال غیرمنقول استفاده کرده باشد. به عنوان مثال اگر مورد پرونده، یک آپارتمان باشد، خواهان باید مدتی در آن اقامت کرده باشد و این مسئله مورد قبول و تایید اطرافیان نیز باشد. در حقیقت باید برای دادگاه اثبات شود که این اموال غیرمنقول متعلق به خواهان بوده باشد.

لازم است ارتباط بین مال و متصرف مدتی ادامه داشته باشد تا بتوان آن‌ را بعنوان سابقه پذیرفت. تعیین این مدت به عرف وابسته است.

عدم سبق تصرف خوانده:

از نکات دیگری که در خیلی موارد موجب سردرگمی خواهان و خوانده می‌شود این است که قاضی تنها در شرایطی می‌تواند حکم بدهد که خوانده حتما بعد از تصرف خواهان اقدام به تصرف اموال غیرمنقول کرده باشد. در غیر این صورت قاضی نمی‌تواند برای خوانده حکم صادر کند.

صدور حکم رفع تصرف علیه کسی جائز است که تصرف او لاحق بر تصرف خواهان باشد. بر همین اساس است خوانده باید هیچگونه تصرف قبلی در مال موضوع دعوی نداشته باشد وگرنه او خود نیز متصرف سابق است و صدور دستور رفع تصرف علیه متصرف سابق فاقد وجه قانونی است.

عدوانی بودن تصرف:

شاید این گزاره برایتان خیلی ساده و واضح باشد اما باید بدانید که در صورتی به دادخواست این دعوا رسیدگی می‌شود که حتما این تصرف به زور و ناخواسته باشد. در حقیقت این مسئله باید بدون رضایت متصرف قبلی اتفاق افتاده باشد. البته در قانون به چنین چیزی اشاره نشده است اما استفاده از لفظ عدوانی، چنین مسئله‌ای را واضح و روشن ساخته است.

مال باید بدون رضایت مورد تصرف قرار گرفته باشد. این شرط در مورد غصب هم وجود دارد.

غیر منقول بودن مال مورد تصرف:

نکته دیگری که باید بدانید این است که شرط غیرمنقول بودن اموال تصرف شده بسیار مهم و شاید اولین شرط رسیدگی به این دادخواست باشد. بنابراین این دعوا شامل تصرف اموال منقول (مانند خودرو و … نمی‌شود)

براساس ماده 158 ق.آ.د.م دعوی ت مربوط به اموال غیر منقول است و در مورد اموال منقول مدعی حق، نمی‌تواند به این ماده استناد کند.

دعوای تصرف عدوانی کیفری
بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، هرکس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل: پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملی شده، کوهستان‌ها، باغ‌ها، قلستان‌ها، منابع آب، چشمه سارها انهار طبیعی و پارک‌های ملی، تأسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و باید و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی‌کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذی‌صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هرگونه تجاوز و یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود.

تفاوت تصرف عدوانی و دعوای خلع ید
یکی از مواردی که خیلی وقت‌ها با دعوای این مورد اشتباه گرفته می شود، دعوای خلع ید است. شاید در ظاهر این دو مورد حقوقی شباهت های زیادی به هم داشته باشند اما باید بدانید که در دادگاه‌ها تمایز میان آن ها قائل می‌شود و به هنگام ارائه هرگونه دادخواست حقوقی، باید از لفظ و عبارت درستی استفاده شود چرا که در غیر این صورت احتمال رد دعوا بسیار بالا می رود. اما این دعوا با خلع ید چه فرق‌هایی دارد؟ به چندین مورد از این تفاوت ها در ادامه اشاره کرده‌ایم:

اصلی ترین فرقی که میان این دو این است که تصرف عدوانی فقط مربوط به اموال غیر منقول می باشد در حالی که دعوای خلع ید، هم اموال منقول و هم غیرمنقول را شامل می‌شود.

در دعوای خلع ید، حتما باید رای قطعی صادر شود تا لازم الاجرا گردد اما در مورد دیگر چنین مسئله‌ای صادق نیست.

طبق ماده 177 می‌توان دعاوی حقوقی را خارج از نوبت هم رسیدگی کرد در صورتی که چنین امکانی برای خلع ید وجود ندارد.

در دعاوی خلع ید، مالک برای این که مالکیت خود را بر اموال غیر منقول ثابت کند، به سند مالکیت نیاز دارد و در حقیقت این سند قطعیت مالکیت را ثابت می‌کند اما در مورد دیگری، مالک باید تصرف خود را اثبات نماید.

وقتی که صحبت از دعاوی تصرف می شود؛ منظور این است که تصرف مجدد اموال غیر منقول صورت گرفته و باید نسبت به این مسئله رسیدگی شود اما در مورد دعوای خلع ید، آن چه که بررسی می‌شود، خود ادعای مالک بودن فرد است.

نکته‌ای که باید بدانید این است که دعاوی تصرف دعاوی غیر مالی هستند و هزینه دادرسی آن‌ها نیز مانند دیگر دعاوی غیرمالی خواهد بود اما در دعوای خلع ید، بر اساس قیمت ملک هزینه دادرسی تعیین می‌شود.

برخی گمان می‌کنند این دو دعوا یک ماهیت دارند اما باید بدانید که این دو باهم تفاوت دارند. دعاوی خلع ید شامل عین و منفعت مال منقول و غیرمنقول می‌شود ولی دیگری مربوط به مال غیرمنقول است.

علاوه بر این در مورد سند مالکیت باید گفت که در دعوای تصرف این سند اماره‌ سابقه تصرف است اما در دعوای خلع ید یک دلیل قطعی برای مالکیت است. همچنین منشا دعوای خلع ید، مالکیت خواهان است اما منشاء دعوای دیگری، سبق تصرف خواهان است.

علاوه بر این اجرای حکم در دعاوی خلع ید مستلزم قطعیت حکم می‌باشد ولی در مورد دیگر اجرای حکم بدوی بدون قطعیت امکان‌پذیر است. در نهایت لازم به ذکر است که دعوای خلع ید یک دعوای مالی و دیگری یک دعوای غیرمالی است.

تصرف عدوانی مستاجر
یکی از مسائلی که به کرّات رخ می دهد این است که مستاجرین از تصرفات صاحب خانه در ملک خود ناراضی هستند. این مسئله ممکن است برای بخش های متفاوتی از ملک صورت بگیرد. اما در هر شرایطی بهتر است بدانید که اگر مالک بدون رضایت مستاجر، اقدام به تصرف ملک بنماید، می توان دعاوی را علیه مالک اقامه کرد و این مسئله ربط چندانی به مالکیت او ندارد چرا که همان طور که در ابتدای متن هم ذکر کردیم، مالک بودن اصل مهمی در این دعاوی است و اصل بر متصرف سابق ملک خواهد بود.

تصرف عدوانی پارکینگ
یکی از رایج ترین دعاوی مربوط به تصرف پارکینگ ساختمان ها مربوط می‌شود. بارها دیده ایم که مالک علی رغم رضایت مستاجر بخشی از پارکینگ را به تصرف خود در آورده و از آن استفاده می کند. در صورتی که پارکینگ هم جزوی از موارد مستاجره باشد، مستاجر می تواند بنا بر حقوق خود، اقدام به ارائه دادخواست نماید.

البته باز هم باید بگوییم که این دسته از دعاوی، سخت و پیچیده هستند و به تنهایی بعید است که قادر به حل و فصل آن ها باشید. به همین خاطر توصیه می کنیم که حتما از کمک یک وکیل متخصص املاک در این زمینه یاری بگیرید.

تصرف عدوانی در ملک مشاع چگونه است؟
یکی از اساسی ترین مشکلاتی که ممکن است در هریک از ساختمان های امروزی رخ دهد، دعوا در املاک مشاع است. تصور کنید که شما به همراه شریکتان، ملکی را خریداری کرده اید و از همان ابتدا؛ حد استفاده از این ملک میان خودتان تقسیم نموده اید اما به تدریج و بعد از گذشت مدتی، شریکتان از محدوده ی خود تجاوز کرده و بخشی از سهم شما را نیز به تصرف خود در آورده است. در چنین شرایطی می‌توانید دادخواست خود را به دادگاه ارائه کنید.

معمولاً در این شرایط، قاضی به رفع تصرف ملک مشاع رای می‌دهد و مشکل چندانی در این زمینه نخواهید داشت. البته توصیه می کنیم قبل از خریداری املاک مشاع، در مورد تقسیم بندی آن نهایت شفافیت و صراحت را به خرج دهید تا در آینده دچار مشکلات این چنینی نشوید.

بر اساس ماده 167 قانون آئین دادرسی مدنی اگر دو یا چند نفر مال غیرمنقولی را به طور مشترک در تصرف داشته باشند و بعضی از آنان مانع تصرف و یا استفاده و یا مزاحم استفاده بعضی دیگر شود حسب مورد در حکم یا مزاحمت یا ممانعت از حق محسوب می‌شود.

ارکان دعوا در ملک مشاع شامل سابقه تصرف خواهان و عدم تصرف سابق خوانده و در نتیجه عدوانی بودن تصرفات خوانده است و در دادگاه به آن رسیدگی می‌شود.

رد اتهام تصرف عدوانی
برای رد اتهام ، حتما و حتما باید شرایطی که در بالا ذکر کرده ایم را نداشته باشید. در این صورت می توانید به کمک بهترین وکیل تهران ، این اتهام را از خود ردّ کنید.

یکی از فاکتورهای مهمی که در رابطه با رد اتهام وجود دارد مسئله ی زمان است. تا چند سال پیش بود که مدت زمان تصرف توسط دادگاه، یک سال تعیین شده بود و در صورتی که میزان تصرف کمتر از این مدت زمان بود، دعوا رد می شد.

تصرف عدوانی چه مجازاتی دارد؟
در موضوع تصرف عدوانی کیفری، طبق ماده 690 قانون مجازات اسلامی قاضی موظف است پس از طرح شکایت، برابر آئین دادرسی کیفری رسیدگی کند و علاوه بر مجازات مجرم که شامل یک ماه تا یک سال حبس است، حسب مورد به رفع تصرف عدوانی حکم دهد. این ماده قانونی فقط درباره اموال غیر‌منقول است و اموال منقول را شامل نمی‌شود.

در تصرف عدوانی حقوقی در صورت تایید دادگاه، خوانده محکوم به رفع تصرف عدوانی و پرداخت خسارت وارده و حق‌الوکاله وکیل خواهد شد.

مراحل شکایت تصرف عدوانی به چه صورت است؟
همان‌طور که تا این قسمت از مقاله متوجه شدید، تصرف عدوانی از دو حیث قابل پیگیری است. از نظر حقوقی و از منظر کیفری.

از نظر حقوقی:

ابتدا مدعی باید از ارسال اظهارنامه به طرف مقابل، درخواست رفع تصرف عدوانی را از نامبرده بخواهد و در صورت عدم انجام، با تقدیم دادخواست به دادگاه محل وقوع ملک، الزام طرف مقابل را به رفع تصرف عدوانی تقاضا کند. دادگاه مذکور با تشکیل جلسه و دعوت از طرفین برای رسیدگی، در صورت عدم رفع مشکل با توافق و با استعلاماتی که از اداره ثبت دریافت می‌کند و در نهایت با نبودن مشکلات حقوقی و قضایی مانند معارض برای ملک، حکم به رفع تصرف عدوانی و اعاده به وضعیت سابق را صادر می‌کند. البته این حکم دادگاه بدوی قابل تجدیدنظر خواهی در دادگاه استان است که پس از قطعیت آن، توسط اجرای احکام دادگاه صادر کننده حکم قابل اجراست.‌

از منظر کیفری:

مراحل شکایت کیفری بدین صورت است که شاکی می‌تواند از طریق دادسرا، مبنی بر رفع تصرف عدوانی از طرف مقابل شکایت کند. و دادسرا نیز با اجرای پرونده به احدی از آقایان بازپرس یا دادیار، به موضوع رسیدگی می‌کنند. بازپرس یا دادیار مربوطه در جریان رسیدگی، طرف مقابل (متصرف عدوانی) را احضار، و در صورت احراز وقوع جرم برای نامبرده قرارهای کفالت یا وثیقه (با توجه به اهمیت موضوع) صادر می‌کند. پرونده با صدور کیفر خواست به دادگاه کیفری ارجاع و دادگاه مربوطه وقت رسیدگی را تعیین و طرفین را احضار می‌کند. در صورت عدم حصول صلح و سازش بین طرفین و کامل بودن دلایل پرونده مبادرت به صدور حکم محکومیت علیه متصرف عدوانی می‌نماید. لازم به ذکر است این حکم نیز قابل تجدیدنظر خواهی در دادگاه استان است که پس از قطعیت، حکم صادره توسط اجرای احکام کیفری (دادسرای مربوطه) اجرا می‌شود.

درانتها هرگونه سوالی در خصوص طرح شکایت تصرف عدوانی دارید میتوانید با وکلای ما در موسسه حقوقی محمدرضا مه دادگر با شماره 77723606 و 77724264 تماس حاصل نمایید.

www.instagram.com/mehdadgar