علل موجه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری 2
به قلم محمدرضا مه وکیل پایه یک دادگستری
یکی دیگر از مباحث مهم در علم حقوق کیفری،
علل موجه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری می باشد.
علل موجه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری:
شاید در نگاه اول تصور کنید که،
علل موجه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری،
یکسان هستند.
حال آن که این گونه نیست و تفاوت های مهمی میان آن ها وجود دارد.
در ابتدا به تعریف علل موجه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری می پردازیم.
و در نهایت به ذکر تفاوت بین عوامل رافع مسئولیت،
و علل موجه جرم نیز خواهیم پرداخت.http://www.law.com
علل موجه جرم به چه معناست؟
علل موجه جرم به دلایل و شرایطی گفته می شود که،
وقوع یک جرم را توجیه می کند،
بنابراین به یک شخص خاص اختصاص ندارند،
و با توجه به موقعیت و شرایطی که ایجاد شده است،
وقوع جرم نیز به طور کل منطقی و توجیه پذیر است.
در واقع باید بگوییم که عوامل موجه جرم به كيفياتی می‌گويند كه،
به موجب قانون،
جرم ارتکابی را مباح می‌كنند،
و مسئولیت کیفری و حتی مسئولیت مدنی را هم حذف خواهند کرد.
اين عوامل به فعل مرتكب و نه به شخص او مرتبط است،
به همین دلیل شريك و معاون جرم هم معاف از مجازات خواهند بود.
از جمله مهم ترین مصداق علل موجه جرم،
می توان به دفاع مشروع اشاره کرد.
دفاع مشروع حتی می تواند از قصاص و اعدام افراد نیز جلوگیری کند.
همچنین ضرورت عقلایی و اجرا قانون اهم نیز،
وقوع برخی جرائم را توجیه می کنند.
عوامل رافع مسئولیت کیفری به چه معناست؟
علل رافع مسئولیت کیفری نیز باعث می شود تا مسئولیت کیفری،
برای مباشر جرم از بین برود.
البته برخلاف مورد قبل رافع مسئولیت معاون جرم یا شریک جرم نمی باشد،
مگر این که آن ها نیز به علل رافع مسئولیت،
مشمول این قوانین باشند.
این عوامل در مورد شخص مورد نظر بررسی می شوند.
به عنوان مثال:
اکراه و اجبار و مستی یا دادن داروی بی هوشی،
و مواردی از این قبیل که باعث می شود اراده واقعی فرد از بین برود،
یا تحت کنترل شرایط دیگر قرار بگیرد،
باعث می شود تا مسئولیت کیفری فرد از بین برود.
این که می گوییم عوامل رافع مسئولیت کیفری وابسته به شخص هستند،
بدین دلیل است که از یک شخص به شخص دیگر متفاوت می باشند.
به عنوان مثال اجبار و اکراه ممکن است روی یک فرد ضعیف بیشترین اثر را بگذارد،
حال آن که یک فرد دیگر ممکن است با اظهارات و تهدیدات دیگری،
به هیچ وجه تحت فشار قرار نگیرد.
بنابراین باید عوامل رافع مسئولیت را به صورت موردی در خصوص مجرم بررسی نمود.
تفاوت بین عوامل رافع مسئولیت و علل موجه جرم:
1_علل رافع مسئولیت کیفری شخصی هستند،
یعنی وابسته به شخص می باشند.
اما علل موجه جرم موضوعی است و متوجه شخص نیست.
2_عوامل رافع مسئولیت کیفری به توانایی و اهلیت خاص مرتکب مربوط می شود.
بنابراین ریشه های درونی و شخصی دارد.
اما علل موجه جرم یا علل مشروعیت جرم،
ناشی از عوامل خارجی است،
و باعث حذف وصف مجرمانه عمل می شود.
3_در عوامل رافع مسئولیت کیفری،
عنصر معنوی جرم محقق نشده است.
همانند زمانی که فردی تحت تاثیر اجبار دیگری دست به اقدام مجرمانه می زند.
اما عنصر معنوی در علل موجه جرم،
تحقق یافته است،
با این حال ناشی از ضرورت یا اجبار قانون است.
4_عوامل رافع مسئولیت کیفری یک موضوع عمومی و همگانی است.
اما علل موجه جرم نیاز به نص قانونی خاص و مشخص دارد.
5_زمانی که یک جرم با شراکت چند نفر به وقوع می رسد،
علل رافع مسئولیت نسبت به هر یک از آن ها باید جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.
چرا که ممکن است در عمل شامل همه شرکاء و معاونین جرم نگردد،
اما این مسئله در خصوص علل موجه جرم مصداق ندارد،
و رفع مسئولیت از مباشر باعث رفع مسئولیت از سایرین نیز می شود.
6_علل رافع مسئولیت می تواند مسئولیت کیفری را از بین ببرد.
اما مسئولیت مدنی را از بین نمی برد.
بدین صورت که اگر جرمی توسط یک نفر دیوانه یا طفل صغیر به ارتکاب برسد،
فاعل را نمی تواند تحت تعقیب کیفری قرار داد،
اما می توان از نظر مسئولیت مدنی او را محکوم نمود،
و مطالبه خسارت کرد.https://www.mehdadgar.ir
اما عوامل موجه جرم،
هم مسئولیت کیفری و هم مسئولیت مدنی را یک جا از بین می برد.
بدین صورت که اگر شخصی در حالت دفاع مشروع،
موجب خسارت به دیگری شود،
نمی توان او را محکوم به پرداخت خسارت نمود.