مباحث حقوقی راجع به چک
فصل اول __شرایط صدور چک :
ماده ۳۱۱ قانون تجارت مقرر می‌دارد:در چک باید محل و تاریخ صدور قید شده و به امضای صادر کننده برسد .پرداخت وجه نباید وعده داشته باشد .
روند عملی رسیدگی به پرونده های مربوط به چک در دادسرا و دادگاه
1__محل صدور :
به موجب ماده ۳۱۱ قانون تجارت یکی از مواردی که باید در چک ذکر شود محل صدور است .
ولی در چک‌های چاپی که توسط بانک‌ها در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد قسمتی برای درج محل صدور چک پیش بینی نشده و ذکر محل صدور چک از قدیم الایام هم مرسوم نبوده است .
علی القاعده وقتی محل صدور در چک ذکر نمی‌شود شرایط شکلی چک رعایت نشده و نباید مزایای اسناد تجاری بر آن مترتب شود.
ولی رویه قضایی همواره بر این بوده که عدم ذکر محل صدور را باعث منتفی شدن مزایای اسناد تجاری در آن نمی‌دانند. شاید علت آن این است که برگه‌های چک چاپی توسط بانک بر اساس آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌های بانکی چاپ میشود و عدم ذکر محل صدور چک نیز بر اساس همین آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌هاست که به تایید قانونگذار رسیده است. همچنین ممکن است گفته شود مقرره ماده ۳۱۱ قانون تجارت یک مقرره ارشادی است و لذا عدم رعایت آن باعث محرومیت از مزایای اسناد تجاری نیست.
2__امضا و مهر :
قانونگذار در ماده ۲۲۳ قانون تجارت درباره شرایط برات امضا یا مهراما درباره چک در ماده ۳۱۱ قانون تجارت فقط امضا را ذکر نموده و مهر را ذکر نکرده است .حال اگر کسی امضا ندارد و فقط مهر دارد با توجه به ماده ۳۱۱ قانون تجارت نمی‌تواند چک صادر کند .در بحث ظهر نویسی هم قانونگذار مقرر داشته که ظهرنویسی باید به امضای ظهرنویس برسد و سخنی از مهر به میان نیاورده است .
برخی معتقدند که منظور از امضا در ماده ۳۱۱ قانون تجارت مفهوم عامی است که شامل هر آن چیزی است که مبرز قصد صادر کننده بر صدور چک میباشد و لذا شامل مهر هم میشود.ولی این نظر صحیح به نظر نمی‌رسد،زیرا قانونگذار در مقام بیان بوده در ماده ۲۲۳ قانون تجارت مهر و امضا را در کنار هم ذکر کرده و همین قرینه‌ای است که منظور قانونگذار از امضا مفهوم خاص آن است که در مقابل مهر است.برخی معتقدند که منظور از امضا در ماده ۳۱۱ قانون تجارت مفهوم عامی است که شامل هر آن چیزی است که مبرز قصد صادر کننده بر صدور چک میباشد و لذا شامل مهر هم میشود.ولی این نظر صحیح به نظر نمی‌رسد،زیرا قانونگذار در مقام بیان بوده در ماده ۲۲۳ قانون تجارت مهر و امضا را در کنار هم ذکر کرده و همین قرینه‌ای است که منظور قانونگذار از امضا مفهوم خاص آن است .
3__مبلغ:
اگر صادر کننده چک را امضا کند و مبلغ بر روی چک درج نشود و آن را در اختیار دارنده قرار دهد چک سفید امضا محسوب می شود. اعم از اینکه صادر کننده به دارنده وکالت در درج مبلغ را بدهد یا ندهد.
4__تمبر مالیاتی :
مالیات صدور چک 20 ریال در ازای هر برگه چک است که بانک در هنگام تحویل دسته چک این مبلغ را از مشتری دریافت می کند.
5__تاریخ صدور و تاریخ سر رسید :
چک روز به چکی گفته میشود که تاریخ درج شده بر روی چک درست همان تاریخی باشد که چک صادر میشود. در این حالت چک را چک روز می‌خوانند. همچنین اگر تاریخ نوشته شده بر روی چک مربوط به روز تعطیل باشد باز هم چک روز محسوب میشود. اما اگر تاریخ چک تاریخی غیر از تاریخ صدور چک باشد چک مدت دار محسوب میشود و در صورت برگشت خوردن باید به صورت حقوقی برای وصول آن اقدام نمود و از راه کیفری امکان پذیر نخواهد بود.
همچنین اگر چک برای ضمانت صادر شده باشد، دارنده چک می‌تواند برای وصول آن از راه حقوقی اقدام نماید و چک فاقد ضمانت اجرای کیفری میباشد. به طور کلی در خصوص چک‌های مدت دار یا ضمانتی طرح دعوا به صورت حقوقی میباشد.آیا می‌توان چک را برای روز تعطیل صادر کرد؟
در قانون صدور چک، صادر کردن چک برای روز تعطیل تفاوتی با صدور آن برای روز غیر تعطیل ندارد. تنها تفاوت این دو نوع چک نحوه وصول آن است. چک روز تعطیل را نمی‌توان از طریق کیفری وصول نمود.
چک صادر شده برای روز تعطیل به دلیل اینکه در روز تعطیل قابل وصول نیست مدت دار محسوب میشود و به همین دلیل در صورت برگشت خوردن باید به صورت حقوقی اقدام نمود.
چک سندی است که به عنوان جایگزین پول نقد مورد استفاده قرار می‌گیرد و هدف اصلی از صدور چک پرداخت روز بوده است. اینکه برای پرداخت‌های آینده از چک استفاده شود جزو قوانین صدور چک نبوده است اما به مرور زمان قوانین تغییر کردند و استفاده از چک‌های مدت دار نیز رواج یافت.
چک مدت دار یا چک وعده دار چکی است که تاریخ صدور آن با تاریخ پرداخت وجه متفاوت است. به عنوان مثال تاریخ صدور چک برای ۱۰ خرداد سال ۱۴۰۱ میباشد اما تاریخ پرداخت وجه برای تاریخ ۳۰ شهریور سال ۱۴۰۱ است. نحوه شکایت در مورد چک مدت دار به دو صورت حقوقی و کیفری قابل انجام است. چک مدت دار اگر دارای شرایط زیر باشد چک حقوقی محسوب میشود و برای وصول آن باید از طریق حقوقی اقدام نمود:
-
اگر ثابت شود که چک به صورت سفید امضا به دارنده آن داده شده است.
-
اگر در متن چک شرطی برای پرداخت چک ذکر شده باشد.
-
اگر چک بابت تضمین کاری یا انجام معامله صادر شده باشد و این موضوع در چک ذکر شده باشد.
-
اگر متنی بابت تعیین شرط یا تضمین بر روی چک نوشته نشده باشد اما ثابت شود که چک بابت ضمانت معامله صادر شده است.
-
اگر ثابت شود که چک بدون تاریخ صادر شده است و یا تاریخ واقعی چک قبل تر از تاریخ ذکر شده بر روی چک است.
-
اگر مهلت ۶ ماهه اقدام کیفری پس از دریافت گواهی عدم پرداخت سر رسیده باشد و وصول چک دیگر از راه کیفری امکان پذیر نباشد.