عقد جعاله چیست؟قسمت 1
قرارداد جعاله یکی از نمونه قراردادهایی است که در قانون مدنی ایران مورد شناسایی و توجه قرار گرفته است. ممکن است نام این قرارداد برای شما کمی ناشناخته باشد و بپرسید قرارداد جعاله چیست و یا اصلاً قرارداد جعاله یعنی چی؟
ضمن آنکه لازم است متن قرارداد را به خوبی بشناسید و پس از آن، اقدام به امضای قرارداد کنید. با ما همراه باشید.
قرارداد جعاله چیست؟
ماده 561 قانون مدنی، این قرارداد را تعریف کرده است:
«قرارداد جعاله به زبان ساده یک تعهد قابل فسخ است. بر اساس این قرارداد، یک یا چند شخص در مقابل یک یا چند شخص دیگر، مامور می‌شوند که یک کار مشخص را انجام دهند و با انجام آن، دستمزد دریافت کنند.»
در اینجا تعریف قرارداد جعاله بسیار ساده و بدون جزئیات است اما نباید تنها به این تعریف اکتفا کرد و باید در مورد شرایط قرارداد جعاله و همچنین قوانین قرارداد جعاله هم، آگاهی کافی داشته باشیم. قبل از اینکه شرایط این قرارداد را توضیح دهیم مثالی می‌آوریم تا بتوانید مفهوم قرارداد جعاله را به آسانی درک کنید.
مثلاً فردی گوشی یا کیف خود را گم کرده است و می‌گوید هر کس آن را پیدا کند و به من تحویل دهد دویست هزار تومان به او پاداش می‌دهم. البته باید توجه داشته باشید که جعاله فقط مربوط به اشیاء گمشده نیست و خیلی از کارهایی که در اطراف ما انجام میشود جعاله است و ما فقط نامش را نمی‌دانیم. مثلاً ممکن است شما به شخصی بگویید برای من، خانه‌ای با مبلغی که در نظر دارم پیدا کن تا آن را خریداری کنم یا اینکه از شخصی بخواهید که خانه شما را با مبلغی که در نظر دارید، بفروشد و متعهد می‌شوید که در ازای عملی شدن کاری که به او می‌سپارید، حق الزحمه مشخصی را بپردازید. پس این قرارداد به معنی انجام کار به درخواست دیگری و دریافت مزد در مقابل آن است. در مثال بالا، معمولا قرارداد جعاله انجام کارتنظیم میشود.
زمانی که شما به تعریف این قرارداد دقت کنید متوجه می‌شوید که این قرارداد به قرارداد‌های دیگر هم شبیه است. مثلاً قرارداد جعاله چه تفاوتی با قرارداد اجاره اشخاص دارد؟ که این تفاوت‌ها با بیان قوانین قرارداد جعاله و توضیح شرایط قرارداد جعاله به خوبی مشخص میشود که در ادامه آن را توضیح خواهیم داد.عقد جعاله چیست؟ 2
اول از همه لازم است در مورد نحوه تنظیم این قرارداد توضیحاتی داشته باشیم.
قانون قرارداد جعاله (قانون حاکم)
این قرارداد از قانون مدنی کشور ایران پیروی می‌کند و ماده 561 تا 570 قانون مدنی ایران به خوبی شرایط این قرارداد را توضیح داده است. پس به طور قطع می‌توانیم بگوییم که قانون قرارداد جعاله، ماده 561 تا 570 قانون مدنی ایران است و فرم خام قرارداد جعاله با توجه به این مواد تنظیم شده است.
می‌توانیم قرارداد جعاله را یک قرارداد معین بنامیم زیرا نام و عنوان مشخصی دارد که به صراحت در قانون مدنی به آن اشاره شده است. در واقع، آن دسته از عقود که قانون مدنی صراحتا درباره آن‌ها صحبت می‌کند و قواعد خاصی برای انجام آن‌ها در نظر گرفته است را، عقود معین می‌نامند. به واسطه این تعریف، قرارداد جعاله نیز در ردیف این عقود قرار می‌گیرد و همین مساله باعث شده است که در قانون شناخته شده و معتبر باشد. شناخته شده بودن این قرارداد، مزیتی است که می‌تواند شما را برای انتخاب آن، مصمم‌تر کند.
طرفین قرارداد جعاله
بعد از اینکه قرارداد جعاله خام را تهیه کردید، اولین نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید در مورد طرفین است. اینکه طرفین قرارداد چه کسانی هستند و در قرارداد جعاله جاعل کیست؟ عامل به چه کسی گفته میشود؟
به شخصی که انجام کار را درخواست می‌کند جاعل گفته میشود و به شخصی که کار مورد درخواست را انجام می‌دهد عامل گفته میشود. پس متوجه شدید که در قرارداد جعاله جاعل کیست
در اینجا جاعل می‌تواند کار را به یک شخص معین بسپارد مثلاً برای تحویل یک تن خاک معدنی کم عیار به آقای اسدی بگوید که کار را انجام دهد یا می‌تواند شخص خاصی را برای انجام کارش در نظر نگیرد و بگوید مثلاً هر کس بتواند یک تن خاک معدنی کم عیار برای من بیاورد من به او یک میلیون تومان پاداش می‌دهم.
بنابراین جاعل می‌تواند کار را به یک شخص مشخص بسپارد که در این قرارداد به آن جعاله خاص گفته میشود یا برایش فرقی نمی‌کند چه کسی کار را انجام می‌دهد و هر کس که زودتر کار را تحویل داد، به او پاداش را پرداخت می‌کند که به آن جعاله عام گفته میشود.
در نمونه متن قرارداد جعاله ، طرفین هم می‌توانند شخص حقوقی(مانند بانک‌ها و شرکت‌ها) باشند و هم می‌توانند شخص حقیقی (افراد عادی) باشند.
اهلیت طرفین
هیچ شکی نیست که جاعل (کسی که انجام کاری را درخواست کرده است) باید اهلیت داشته و عاقل، بالغ و رشید باشد (یعنی نباید دیوانه یا سفیه باشد و باید به سن بلوغ و همچنین به سن قانونی برای دخل و تصرف در اموال خود رسیده باشد)، اما در مورد عامل کمی وضعیت فرق می‌کند. درست است که عامل هم باید اهلیت داشته باشد اما اگر، کار توسط عامل سفیه یا صغیر (کسی که به سن بلوغ نرسیده) انجام شود به دلیل اینکه کار آن‌ها دارای ارزش اقتصادی است نباید زحمت آن‌ها را بی‌جواب گذاشت و آن‌ها باید اجرت‌المثل (مزد) کار خود را بگیرند و این مزد باید به سرپرست آن‌ها داده شود.
مشارکت در جعاله
موضوعی که در نمونه قرارداد عقد جعاله باید به آن توجه شود این است که، علاوه بر اینکه عامل می‌تواند یک شخص مشخص یا یک شخص نامشخص باشد عامل می‌تواند چند نفر باشد. یعنی عاملین می‌توانند با شراکت و همکاری یکدیگر کار را انجام دهند و هر کدام با توجه به مقدار کاری که انجام داده‌اند مزد خود را می‌گیرند. اما اگر کسی که با عامل در انجام کار شریک شده فقط قصد کمک به عامل را داشته باشد و مجانی به او کمک کند، همان عامل اول بعد از انجام کار به صورت کامل مزد خود را می‌گیرد.
موضوع قرارداد جعاله
کاری که باید انجام شود موضوع قرارداد است، کارهایی مانند پیدا کردن مدارک گمشده یا تعمیر ساختمان یا تحویل شن و ماسه.
در نمونه فرم قرارداد جعاله نیازی نیست که انجام کار با جزئیات بیان شود، اینکه به طور کلی مشخص باشد که چه کاری باید انجام شود کافی است ولی باید کار مجهول و غیر قابل تعیین نباشد زیرا در اینصورت نمونه قرارداد عقد جعاله باطل است. دقت داشته باشید کاری که در نمونه فرم قرارداد جعاله به عنوان موضوع قرارداد قید میشود مخالف شرع و قانون نباشد مثلاً جاعل نمی‌تواند سفارش مواد مخدر بدهد و از طرف دیگر موضوع قرارداد جعاله باید عقلانی باشد و کار‌های بیهوده که ارزش مالی و عقلی ندارند نمی‌تواند موضوع قرار بگیرد مثلاً جاعل نمی‌تواند به عامل بگوید به جای من 100 رکعت نماز صبح بخوان.
در تنظیم قرارداد جعاله دقت داشته باشید که اگر موضوع قرارداد جعاله به صورتی باشد که بتوان آن کار را چند بار تکرار کرد، همین که عامل یک بار آن کار را انجام بدهد و به اتمام برساند کافی است و لازم نیست چند بار آن را تکرار کند.
مبلغ قرارداد جعاله (جُعل)
مبلغ قرارداد باید در نمونه متن قرارداد جعاله آورده شود. در اینجا جاعل می‌تواند به طور معین قید کند که مثلاً هر کس کیف مرا پیدا کرد مبلغ پانصد هزار تومان به او می‌دهم یا اگر یک کامیون ماسه برای من آوردی مبلغ هفتصد هزار تومان به تو می‌دهم یا می‌تواند به طور دقیق قید نکند و بگوید مثلاً اگر 500 کیلو گندم و جو برای من آوردی 100 کیلو را به عنوان پاداش به تو می‌دهم یا اگر دستبند من را پیدا کردی نصف ارزش پولی آن را به تو می‌دهم.
اگر جاعل قبل از اینکه کار توسط عامل به پایان برسد به میزان اجرت و مزد اضافه کرده باشد باید بعد از انجام کار آن را بپردازد اما اگر جاعل قبل از اینکه انجام کار به اتمام برسد و هنوز تحویل داده نشده، نظرش برای مبلغ اجرت تغییر کند و آن را کم کند اگر عامل از آن اطلاعی نداشته باشد و کار را تمام کند باید از جاعل اجرت‌المثل کار خود را بگیرد. البته به شرطی که آن اجرت‌المثل از مبلغی که جاعل می‌خواست پرداخت کند، بیشتر باشد.
اجرت‌المثل یعنی مزدی که در عرف برای آن کار در نظر می‌گیرند و بیشتر با نظر افراد کارشناس و افرادی که در آن زمینه علم، تخصص و آگاهی دارند، مشخص میشود.
اگر عامل اطلاعی نداشته باشد که شخصی به نام جاعل یک همچین کاری را درخواست کرده است و خودش ابتدا آن کار را انجام دهد مثلاً کیفی را پیدا کند و بعد متوجه شود که جاعل درخواست کرده بود، در اینجا عامل باید بعد از تحویل کیف اجرت‌المثل خود را از جاعل بگیرد.
در قرارداد جعاله تعهد به نتیجه است
یعنی عامل زمانی می‌تواند اجرت خود را بگیرد که کار را انجام داده باشد و در غیر اینصورت هیچ اجرتی نمی‌گیرد، هر چقدر هم که تلاش کرده باشد مهم نتیجه کار است اما اگر بخشی از کار را انجام دهد و آن بخش به تنهایی قابل ارزش باشد مزد همان بخش از کار به او پرداخت میشود.
تحویل قرارداد جعاله
این قرارداد زمانی کامل میشود که کار مورد نظر تحویل داده شود مثلاً اشیاء گمشده را بعد از اینکه پیدا کرد تسلیم کند یا بار مورد نظر را تحویل دهد. زمانی که هنوز عامل آن بار یا اشیا را تحویل نداده است مسئولیت امانی نسبت به آن دارد و نسبت به حفظ آن مسئول است. (منظور از مسئولیت امانی این است که اگر عامل در نگهداری از آن مال کوتاهی یا زیاده‌روی کرد و آن مال تلف شد باید آن را جبران کند)
عامل نمی‌تواند موضوع قرارداد را به دست دیگری بسپارد و اگر آن مال تلف شود هم خودش و هم آن شخصی که مال را گرفته است در برابر جاعل، حکم غاصب را دارد. (منظور از غاصب این است که اگر حتی مال به دلیلی خارج از اراده این افراد تلف شود مثلاً سیل یا زلزله یا آتش‌سوزی آن را از بین ببرد باز هم آن افراد مسئول هستند و باید جبران کنند) مگر اینکه سپردن مال به شخص دیگر، لازم و ضروری بوده باشد.https://dotic.ir/news/8823/%D8%B1%D8%A3%DB%8C-%D9%88%D8%AD%D8%AF%D8%AA-%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87-805-%D9%87%DB%8C%D8%A3%D8%AA-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86-%D8%AA%D8%B9%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%88%D8%AC%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B2%D8%A7%D9%85-%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%85-%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C
ابطال قرارداد جعاله
همانطور که در بالا نیز بیان کردیم اگر در این قرارداد، جاعل اهلیت نداشته باشد، یعنی عاقل، بالغ و رشید نباشد، قرارداد باطل است.
اگر در این قرارداد، کاری که باید انجام شود مجهول و مبهم باشد و از هیچ راهی نتوانیم کار را معین و مشخص کنیم، با ابطال قرارداد جعاله مواجه می‌شویم. یعنی اگر نتوانیم کلیات کاری که باید توسط عامل انجام شود را در متن قرارداد جعاله بنویسیم، این قرارداد، از اعتبار خارج است.
از طرف دیگر اگر در قرارداد جعاله خام ، مبلغ اجرت یا مزد مشخص نشود یا مبهم و مجهول باشد، باز هم با ابطال قرارداد جعاله مواجه می‌شویم.
شرایط فسخ قرارداد جعاله
در تعریف این قرارداد، به قابل فسخ بودن آن اشاره کردیم. این قرارداد، اصطلاحا یک عقد جایز است. یعنی هریک از طرفین قرارداد می‌توانند هر وقت که خواستند قرارداد را کنار بگذارند و از آن منصرف شوند. مثلاً اگر جاعل سفارش انجام کاری را به عامل داده باشد و قبل از اینکه کار تحویل داده شود پشیمان شود می‌تواند قرارداد را یکطرفه فسخ کند.
یک موضوع که در شرایط فسخ قرارداد جعاله باید به آن توجه شود ضایع نشدن حق عامل است. چون ممکن است عامل بخشی از کار را انجام داده باشد و حالا به خاطر فسخ قرارداد متضرر شود، در اینجا قانونگذار گفته است که اگر کار قابل تجزیه و تقسیم باشد، تا آن قسمتی که کار را انجام داد باید نسبت به کار خود با توجه به مزدی که مشخص شده است اجرت بگیرد (اجرت المسمی). در اینجا حتی اگر عامل هم قرارداد را فسخ کند باز هم مستحق همین اجرت است.
مثلاً اگر باید 100 متر از استخر را کاشی می‌کرد و فقط 50 متر از آن را انجام داد جاعل باید نصف مبلغ قرارداد را به عامل بپردازد.
اما اگر کار تجزیه‌ناپذیر بود جاعل باید به عامل اجرت‌المثل پرداخت کند.
یک زمانی هم جاعل قرارداد را فسخ می‌کند و عامل از این فسخ اطلاعی ندارد و کار مورد نظر را انجام می‌دهد، در اینجا دیگر لازم نیست مبلغی را که در نمونه فرم قرارداد جعاله آورده شده است به عامل پرداخت کند و عامل فقط به خاطر اینکه ضرر و زیانش جبران شود می‌تواند اجرت‌المثل بگیرد.
برای هرگونه مشاوره باوکلای موسسه حقوقی محمد رضامه دادگر ویادرخصوص موضوع مقاله می توانید باشماره تماس 09121597687ویا 02177723606و02177724264 درساعات اداری تماس بفرمایید.