دعاوی چک قسمت اول
چک‌های جدید صیادی در ایران و نحوه طرح دعاوی آن با استناد به قوانین
چک به عنوان یکی از ابزارهای مهم پرداخت در نظام حقوقی و اقتصادی ایران، به دلیل گسترش کاربرد و مشکلات ناشی از چک‌های برگشتی، همواره مورد توجه قانون‌گذار بوده است. به منظور افزایش امنیت و شفافیت معاملات چکی و جلوگیری از سوءاستفاده‌ها، بانک مرکزی ایران اقدام به ایجاد سامانه صیاد (سامانه یکپارچه اطلاعات چک) کرده و صدور چک‌های جدید از طریق این سامانه اجباری شده است. در این مقاله ضمن بررسی ماهیت چک‌های صیادی، به استناد مواد قانونی، نحوه طرح و پیگیری دعاوی آن‌ها و نقش وکلای متخصص در این حوزه پرداخته می‌شود.
۱. تعریف و ماهیت چک صیادی با استناد قانونی
مطابق با بخشنامه شماره ۲۹۹۸۰۳ مورخ ۱۳۹۸/۰۵/۰۶ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، چک‌های جدید تنها از طریق سامانه صیاد صادر و انتقال می‌یابند. قانون صدور چک (مصوب ۱۳۵۵) و اصلاحات بعدی آن، به ویژه قانون اصلاحی سال ۱۳۹۷، از ابزارهای قانونی اصلی در این زمینه محسوب می‌شوند.
ماده ۲ قانون صدور چک بیان می‌کند که صدور چک باید در قالب فرم‌های چاپی رسمی بانک مرکزی انجام گیرد و ثبت چک در سامانه صیاد به منظور شفافیت معاملات الزامی است.
۲. ویژگی‌های قانونی چک‌های صیادی
الزام ثبت در سامانه صیاد: مطابق بخشنامه بانک مرکزی، هر چک باید در سامانه ثبت شود و عدم ثبت موجب بطلان چک می‌شود.
امکان پیگیری الکترونیکی: بر اساس ماده ۳۴ قانون صدور چک، اطلاعات چک‌های ثبت شده در سامانه قابل رهگیری و استعلام است.
انتقال محدود: انتقال چک فقط از طریق سامانه صیاد و ثبت در سامانه مجاز است که طبق ماده ۵ قانون صدور چک از جعل و انتقال غیرقانونی جلوگیری می‌کند.
۳. نحوه طرح دعاوی مربوط به چک‌های صیادی و استناد به قوانین
طرح دعوی علیه صادرکننده چک صیادی تابع مقررات قانون صدور چک و قانون آیین دادرسی کیفری و حقوقی است. مراحل اصلی به شرح زیر است:
الف) مرحله پیش‌دعوایی: ارسال اظهارنامه
بر اساس ماده ۲ قانون اصلاحی صدور چک (۱۳۹۷)، دارنده چک باید ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک، اظهارنامه‌ای به صادرکننده ارسال کند و درخواست پرداخت وجه نماید. عدم اقدام در این مدت موجب سقوط حق مطالبه وجه چک خواهد بود.
ب) طرح دادخواست حقوقی و کیفری
دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک: مطابق ماده ۲۳ قانون صدور چک، در صورت عدم پرداخت وجه چک، دارنده می‌تواند ظرف ۶ ماه از تاریخ مندرج در برگشت چک، دادخواست مطالبه وجه به دادگاه حقوقی تقدیم کند.
شکواییه کیفری: طبق ماده ۷ قانون صدور چک، چنانچه چک بلامحل باشد و سوءنیت صادرکننده محرز شود، دارنده می‌تواند شکایت کیفری مطرح کند.
ج) نقش سامانه صیاد در رسیدگی‌های قضایی
دسترسی دادگاه‌ها به سامانه صیاد و اطلاعات ثبت شده در آن، از لحاظ حقوقی بسیار موثر است. اطلاعات سامانه به عنوان مدرک مستدل برای اثبات مالکیت، اعتبار و انتقال چک مورد استفاده قرار می‌گیرد و امکان جعل و نقل و انتقال غیرقانونی را کاهش می‌دهد.
د) اجرای حکم و پیگیری حقوقی
مطابق قوانین اجرای احکام مدنی و کیفری، پس از صدور حکم، دارنده چک می‌تواند نسبت به اجرای حکم و توقیف اموال صادرکننده اقدام کند.
۴. اهمیت استفاده از وکلای متخصص در دعاوی چک صیادی
با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی و اهمیت سرعت در پیگیری دعاوی چک، استفاده از وکلای متخصص می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت پرونده داشته باشد. وکلای متخصص با شناخت دقیق قوانین جدید و آشنایی با روند سامانه صیاد، می‌توانند به بهترین نحو از حقوق موکلین دفاع کنند.
صدور اجراییه چک و قابلیت اجرای آن توسط چه کسانی
اجراییه چک سند رسمی‌ای است که پس از صدور حکم یا بر اساس مقررات خاص چک، به دارنده چک اجازه می‌دهد بدون نیاز به حکم دادگاه، وجه چک را از صادرکننده وصول کند. در نظام حقوقی ایران، صدور اجراییه چک تابع قوانین خاصی است که مهم‌ترین آن‌ها قانون صدور چک و قانون اجرای احکام مدنی میباشد.
۱. صدور اجراییه چک چگونه انجام می‌شود؟
طبق ماده ۲ قانون اصلاحی صدور چک (۱۳۹۷)، دارنده چک بلامحل می‌تواند پس از ارائه گواهی عدم پرداخت از بانک و ثبت چک در سامانه صیاد، درخواست صدور اجراییه را به دادگستری یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه دهد.
دارنده چک باید درخواست صدور اجراییه را همراه با اصل چک و گواهی عدم پرداخت (برگشت خوردن چک از بانک) به اجرای ثبت ارائه دهد.
در صورت کامل بودن مدارک، اجرای ثبت بلافاصله اجراییه صادر می‌کند.
اجراییه به دارنده این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به صدور حکم قضایی، مراحل اجرای حکم را شروع کند و اموال صادرکننده چک را توقیف و به فروش برساند.
۲. توسط چه کسانی قابلیت اجرا دارد؟
اجراییه چک قابلیت اجرا توسط اداره اجرای ثبت اسناد و املاک را دارد. این اداره زیرمجموعه قوه قضائیه بوده و مسئول اجرای احکام مدنی و همچنین اسناد لازم‌الاجرا از جمله اجراییه چک است.
اجرای ثبت پس از دریافت درخواست و مدارک، اقدام به صدور اجراییه می‌کند.
سپس اجراییه توسط مامور اجرای ثبت به صادرکننده ابلاغ و در صورت عدم پرداخت، توقیف اموال صورت می‌گیرد.
۳. محدودیت‌ها و شرایط اجرای اجراییه چک
چک باید در سامانه صیاد ثبت شده باشد و برگشت چک توسط بانک تایید شود.
دارنده چک باید ظرف مدت مقرر (۶ ماه از تاریخ صدور چک یا ۶ ماه از برگشت چک) اقدام کند.
صادرکننده چک می‌تواند نسبت به اجراییه اعتراض کند که در این صورت پرونده به دادگاه ارجاع می‌شود.
۴. خلاصه
صدور اجراییه چک توسط اداره اجرای ثبت انجام می‌شود.
دارنده چک باید مدارک کامل (چک، گواهی عدم پرداخت، ثبت در سامانه صیاد) را ارائه کند.
اجراییه امکان وصول سریع وجه چک را بدون نیاز به حکم دادگاه فراهم می‌کند.
در صورت اعتراض صادرکننده، پرونده به دادگاه ارجاع می‌شود.